Oliwne gaje i pola uprawne to bardzo częsty widok podczas podróży po Andaluzji. Ten region słynie bowiem w całej Europie i na świecie jako największy producent „płynnego złota”, czyli oliwy z oliwek.
Od czasów starożytnych
Popularność oliwy z oliwek w Hiszpanii wynika z wielu czynników związanych z historią, kulturą, klimatem i gospodarką kraju na Półwyspie Iberyjskim. Od setek lat oliwa z oliwek jest nieodłącznym elementem śródziemnomorskiej diety, która ma swoje korzenie w starożytnych cywilizacjach. Już Fenicjanie i Rzymianie rozwijali uprawy oliwek na terenie Hiszpanii. Dzięki temu oliwa stała się częścią hiszpańskiej kuchni i kultury na przestrzeni wieków.
Hiszpańska Andaluzja już w czasach Imperium Rzymskiego słynęła z wytwarzania najlepszej oliwy z oliwek. Dowody na to można znaleźć w samym Rzymie, gdzie na brzegach Tybru wykopano oliwne amfory pochodzące z Hispania Baetica – jednej z trzech hiszpańskich prowincji, wchodzących w skład Imperium Rzymskiego.
Regiony takie jak Andaluzja, Katalonia czy Kastylia-La Mancha posiadają optymalne warunki klimatyczne do uprawy oliwek. Gorące lata, łagodne zimy i dobrze przepuszczalne gleby sprzyjają rozwojowi drzew oliwnych. Dlatego dziś Hiszpania jest największym producentem oliwy z oliwek na świecie, odpowiadając za około połowę globalnej produkcji. Duża część wytwarzanej w kraju oliwy pochodzi z regionu Andaluzji. Ogromną rolę w popularyzowaniu tego segmentu gospodarki rolnej odgrywa promocja na rynkach krajowych i międzynarodowych przez organizacje branżowe oraz kampanie rządowe, które podkreślają jej jakość, smak i walory zdrowotne.
Andaluzja liderem
Na całym świecie rocznie produkuje się ponad 3 miliony ton oliwy z oliwek. Hiszpania jest jej największym wytwórcą – z rocznym wynikiem na poziomie 1,7 mln ton, co stanowi ponad 50% globalnej produkcji. Pod tym względem znacznie dystansuje ona pozostałe kraje – Włochy (294 tys. ton) oraz Grecję (208 tys. ton). Hiszpania jest również krajem, posiadającym obecnie największe tereny uprawne gajów oliwnych na świecie – łącznie zajmują one ponad 2 mln hektarów.
Jeśli spojrzymy na regionalność hodowli oliwek oraz produkcji oliwy w Hiszpanii, to zdecydowanym liderem jest Andaluzja, na którą przypada około 60% hiszpańskich gajów oliwnych. To właśnie w Andaluzji znajduje się światowa stolica oliwy z oliwek – miasto Jaén. Poza Andaluzją, z produkcji oliwy słyną również takie regiony jak Kastylia-La Mancha, Nawarra, Katalonia, Baleary, Walencja i Aragonia.
Hiszpanom nie wystarczy fakt, iż są największym producentem oliwy z oliwek na świecie. Produkt wytwarzany na Półwyspie Iberyjskim jest także powszechnie uważany za najlepszy. Jednym z powodów, dla których hiszpańscy producenci przykładają tak wielką wagę do jakości oliwy, jest fakt masowego zastosowania jej od setek lat w tutejszej kuchni. Dzięki temu niektórym regionalnym producentom udało się opanować proces wytwarzania oliwy z pierwszego tłoczenia w mistrzowskim stopniu, a w swoich gajach posiadają drzewa zasadzone jeszcze w XI w.
Jak wygląda uprawa oliwek?
Do prawidłowego rozwoju oliwki potrzebują ciepłego klimatu, z długimi okresami słonecznymi i umiarkowaną ilością opadów. Najlepsze efekty daje uprawa w regionach z gorącymi latami i łagodnymi zimami. Zbiory oliwek zazwyczaj odbywają się od listopada do stycznia.
Są one zbierane ręcznie lub mechanicznie, w zależności od ukształtowania terenu i wielkości plantacji. Te wykorzystywane do produkcji oliwy extra virgin są często ręcznie wybierane, aby zapewnić najwyższą jakość ostatecznego produktu. Jest to oliwa o najwyższej jakości – uzyskiwana z pierwszego tłoczenia oliwek na zimno. Nie podlega ona rafinacji i jest ceniona za swój pełny smak, aromat oraz wartości odżywcze.
Aby zagwarantować wartość produktu, Hiszpania stosuje ścisłe przepisy dotyczące jakości oliwy z oliwek, w tym systemy chronionego oznaczenia geograficznego, które gwarantują autentyczność i parametry oliwy z określonych regionów. Warto wiedzieć również, iż oliwki są odporne na suszę, zatem stosowanie systemów nawadniania w suchych latach zwiększa wydajność i jakość owoców. W niektórych regionach wykorzystuje się nowoczesne technologie nawadniania kropelkowego.
Produkcja oliwy z oliwek podlega takim samym prawom jak inne segmenty produkcji rolnej w Hiszpanii. Coraz więcej producentów inwestuje w ekologiczne metody uprawy, rezygnując z chemicznych nawozów i pestycydów. Oliwa z takich plantacji jest certyfikowana jako ekologiczna i zyskuje coraz większą popularność. Wprowadzając coraz bardziej zrównoważone metody uprawy, producenci rolni z Półwyspu Iberyjskiego minimalizują wpływ na środowisko. Dodatkowo w niektórych regionach stosowane są techniki agroleśnictwa, które promują bioróżnorodność.
Rodzaje oliwek
Oliwki, które można kupić w sklepach, zwykle dzielimy na zielone lub czarne. Warto wiedzieć, że różnią się one od siebie jedynie fazą dojrzałości. Zielone oliwki zbiera się wcześniej, zanim zdążą osiągnąć właściwy poziom wybarwienia. Na hiszpańskich plantacjach możemy dzisiaj spotkać aż 260 odmian oliwek, które zbierane są od września/października aż do marca. Do najpopularniejszych odmian należą:
- Manzanilla – to najpopularniejsza i najbardziej znana odmiana spośród wszystkich uprawianych w Hiszpanii i charakterystyczna dla Andaluzji. Ma okrągły kształt, mięsisty, a zarazem lekki miąższ, małą pestkę i bardzo charakterystyczny smak.
- Hojiblanca – bardzo podobna do odmiany Manzanilla. Posiada twardszy miąższ, dużą pestkę i bardziej intensywny zielony kolor.
- Gordal – w Polsce znane jako królewskie. Mają duże owoce o sercowatym kształcie, jak również mocny, wyrazisty smak.
- Picual – jedna z najważniejszych odmian. Stanowi 50% uprawy oliwek w Hiszpanii. Jej zaletą jest duża odporność na zmiany klimatu. Posiada dość duże, mięsiste i zazwyczaj gorzkawe w smaku owoce. Nadaje się idealnie do produkcji oliwy.
- Picuda – odmiana o jędrnych i delikatnych w smaku owocach.
- Lechín – odporna na susze i przymrozki. Miąższ ma białawy kolor i lekko gorzki smak.
Światowa stolica oliwy z oliwek
Andaluzyjska prowincja Jaén określana jest światową stolicą oliwy z oliwek. Tytuł ten zawdzięcza między innymi ogromnym terenom uprawnym, które zajmują 2/3 całego jej terytorium. Na powierzchni 550 tys. hektarów znajduje się ponad 66 milionów drzew oliwnych. Według niektórych danych, w Jaén wytwarza się około 45% hiszpańskiej oliwy z oliwek i 20% światowej produkcji – to więcej, niż produkują Włochy.
Przemysł oliwny stanowi motor napędowy tamtejszej gospodarki. W prawie wszystkich gminach istnieją spółdzielnie, uprawiające gaje i produkujące oliwę. Dodatkowo, dla turystów odwiedzających region, organizowane są zajęcia – mające na celu zapoznanie ich z oliwną kulturą. Przewodnik po andaluzyjskiej oliwie z oliwek znajdziecie tutaj.
Jeśli chcecie dokładnie zapoznać się z procesem uprawy i hodowli oliwek, to koniecznie odwiedźcie Centrum Kulturalne Gajów Oliwnych i Oliwy Prowincji Jaén. Oferuje ono wycieczkę, w trakcie której doświadczeni producenci zapoznają uczestników z tajnikami produkcji – od uprawy oliwek, po samo wytwarzanie oliwy i jej historię, związek z gastronomią regionu oraz wiele korzyści zdrowotnych. Więcej informacji znajdziecie tutaj.
Prowincję Jaen warto odwiedzić nie tylko z powodu upraw oliwek. Przez wieki ten region był miejscem krzyżowania się wpływów różnych cywilizacji i kultur. Przez ekspertów określana jest mianem „Szwajcarii Andaluzji” ze względu na liczbę i różnorodność pasm górskich. Warto udać się do jednego z wyjątkowych parków narodowych na tym terenie: Parku Narodowego Sierra de Andújar, Parku Naturalnego Sierra Mágina, Parku Narodowego Despeñaperros, czy chociażby Parku Naturalnego Sierra de Cazorla, Segura i Las Villas, największego obszaru chronionego prawnie w Hiszpanii. Jest to również drugi co do wielkości tego typu obszar objęty ochroną w Europie. Dla miłośników kultury i historii obowiązkowe punkty to wizyta w miejscowościach: Úbeda i Baeza, które znalazły się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
W trosce o zdrowie
Nie bez znaczenia są również zdrowotne zalety oliwy z oliwek. Jest bogata w jednonienasycone kwasy tłuszczowe oraz przeciwutleniacze, co czyni ją popularnym składnikiem zdrowej diety. Jest podstawą kuchni śródziemnomorskiej, która jest ceniona za pozytywny wpływ na zdrowie serca i długowieczność. Oliwa z oliwek pojawia się w różnych formach na hiszpańskich stołach – od smażenia, przez pieczenie, oraz jako dodatek od sałatek. Jej smak i właściwości sprawiają, że jest nieodłącznym składnikiem wielu tradycyjnych potraw, takich jak gazpacho, paella czy tapas.
Oliwa z oliwek, zwłaszcza extra virgin, zawiera polifenole, które są silnymi przeciwutleniaczami. Polifenole pomagają zwalczać stres oksydacyjny i uszkodzenia komórek spowodowane przez wolne rodniki, co może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób przewlekłych, takich jak choroby serca, nowotwory czy cukrzyca.
Liczne badania wykazują, że dieta bogata w oliwę z oliwek może zmniejszać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, w tym zawałów serca i udarów. Dzięki zdolności do obniżania poziomu cholesterolu, poprawy elastyczności naczyń krwionośnych i redukcji ciśnienia krwi, oliwa z oliwek wspiera zdrowe funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego.
Mimo że oliwa z oliwek jest kaloryczna, regularne spożywanie jej w umiarkowanych ilościach może wspierać zdrową wagę. Badania wskazują, że dieta śródziemnomorska, bogata w oliwę, jest związana z mniejszym ryzykiem otyłości. Tłuszcze zawarte w oliwie pomagają utrzymać uczucie sytości, co może ograniczyć spożywanie nadmiernej ilości kalorii. Dzięki zawartości witaminy E, która jest silnym antyoksydantem, oliwa z oliwek pomaga chronić skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania UV i starzeniem się. Stosowanie na skórę pomaga ją nawilżać, redukować zmarszczki i poprawić elastyczność. Może także wzmacniać włosy, zapobiegając ich łamliwości.
Spożywanie oliwy może wspierać zdrowie układu pokarmowego, pomagając w produkcji żółci oraz poprawiając trawienie tłuszczów. Ma ona także właściwości łagodzące, które mogą pomagać w redukcji objawów związanych z wrzodami żołądka czy zaparciami. Wspiera również stabilizację poziomu cukru we krwi.
